Jaszczurka zwinka

łac: Lacerta agilis
ang: Sand lizard

Występowanie:
Jaszczurka zwinka zasiedla dużą część Europy z wyjątkiem Półwyspu Pirenejskiego oraz Półwyspu Apenińskiego. Spotykana jest również w południowej części Półwyspu Skandynawskiego, zachodniej Azji oraz Azji Mniejszej. W Polsce występuje pospolicie na terenach nizinnych całego kraju, w górach występuje rzadko, zwykle nie przekracza 1300m n.p.m. W Polsce żyje rasa geograficzna (odmiana): Lacerta agilis agilis (Linnaeus 1758).

Morfologia:
Jest jednym z najpospolitszych gatunków gadów występujących na terenach Polski. Ma stosunkowo masywne ale smukłe i zgrabne ciało, zwykle nie przekraczające długości 23cm. Głowa oddzielona od tułowia, duża, szeroka o zaokrąglonym pysku, pokryta dużymi, foremnymi tarczkami. Nogi krótkie, silne, długie palce zakończone są ostrymi pazurami. Ogon gruby, zwężający się ku końcowi, kruchy – w sytuacjach zagrożenia jaszczurka może go odrzucić, z czasem się częściowo regeneruje jednak rzadko dochodzi do pierwotnej długości. Ciało pokryte jest różnej wielkości łuskami. Ubarwienie strony grzbietowej jest w różnych odcieniach brązu i szarości, powierzchnie boczne są jaśniejsze od głowy i grzbietu, wzdłuż którego biegną 2 stosunkowo szerokie, zwykle jaśniejsze pasma. Na powierzchniach bocznych tułowia i powierzchni grzbietowej występują przeważnie okrągłe lub prostokątne, ciemne plamy, których środki - kreski lub mniejsze, okrągławe plamki - są białe. Strona brzuszna jest jasna, bezplamista u samic i ciemno-nakrapiana u samców. Na powierzchni ogonowej występuje taka sama plamistość jak na grzbiecie. Dymorfizm płciowy najłatwiej zauważalny w okresie godowym u samców, które przybierają jaskrawozieloną, trawiastozieloną, żółto-zieloną barwę strony brzusznej, bocznej tułowia, powierzchnię szyi i podgardla. Często towarzyszy temu zanik plamistości. Poza okresem godowym, samca najłatwiej rozpoznać, po mniej masywnej budowie ciała i dużej głowie.

Środowisko życia i zimowanie:
Jaszczurka zwinka żyje głównie na terenach nizinnych. Jest gadem lądowym, o aktywności wyłącznie dziennej. Występuje na nasłonecznionych terenach o lekkiej, piaszczystej glebie, obficie porośniętych trawami, w których ma liczne kryjówki lub krzewami. Są to np. śródleśne polanki, łąki, obrzeża lasów, sady, ogrody. Jest gatunkiem wybitnie ciepłolubnym, dlatego często spotkać ją można na terenach otwartych, wygrzewającą się na słońcu. Jako kryjówki wykorzystuje nory gryzoni, rozmaite zakamarki i szczeliny ziemne lub skalne, powalone drzewa, lub sama wykopuje norki w ziemi. W sen zimowy zapadają jesienią, na przełomie września i października. Zimuje w kryjówkach na lądzie. Ze snu budzi się w marcu lub w kwietniu.

Rozmnażanie:
Największa intensywność godów przypada na okres od maja i trwają do czerwca. Gody, walki samców o samice i kopulacja odbywają się podczas słonecznej pogody, za dnia. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Następnie po kilku tygodniach w zwykle wykopanych przez siebie jamkach, samica składa 5-10 maksymalnie 14 jaj, które potem zasypuje ziemią. Są to miejsca wilgotne ale nasłonecznione, pozwala to na prawidłowy rozwój jaj. Młode jaszczurki wylegają się po około 8 tygodniach, osiągają 5-6cm długości ciała i są zdolne do samodzielnego życia. Zewnętrznie młode są podobne do dorosłych osobników.

Zagrożenia:
Mimo, że jaszczurka zwinka jest pospolicie występującym gatunkiem, w ostatnich czasach spotykana jest coraz rzadziej. Wpływ na to mają naturalni drapieżnicy: ptaki drapieżne, ssaki m.in. łasice, lisy, koty oraz ogólne stosowanie herbicydów, środków ochrony roślin i środków owadobójczych, w skutek czego zmniejsza się ilość bezkręgowców, którymi się odżywia. Zagrożeniem są również tereny zurbanizowane i wykorzystywane przez człowieka.

Ochrona:
Zaleca się obejmowanie ochroną miejsc występowania jaszczurki, oraz miejsc, gdzie odbywa gody i składa jaja. Zachowywanie różnorodności terenu, dbanie o środowisko naturalne. Bardzo korzystne jest także podejmowanie akcji naukowo – informacyjnych oraz monitorowanie liczebności i zachowania lokalnych populacji. W Polsce jaszczurka zwinka podlega ścisłej ochronie gatunkowej.