Żmija zygzakowata

łac: Vipera berus
ang: Common viper (Adder)

Występowanie:
Gatunek o dużym zasięgu występowania, występuje na terenach większej części Europy. Z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego. Zamieszkuje również w północnej części Azji oraz Azji Mniejszej. Na Półwyspie Skandynawskim przekracza Koło Podbiegunowe Północne. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju, zarówno na nizinach oraz terenach górskich.

Morfologia:
Jest jedynym jadowitym gatunkiem węża występującym na terenie Polski. Długość ciała dochodzi do 75-80cm. Ciało żmii jest grube, masywne i krępe, pokryte łuskami. Głowa wyraźnie oddzielona od reszty ciała (występują u niej gruczoły jadowe), szeroka, płaska, w charakterystycznym sercowatym kształcie, o zaokrąglonym i krótkim pysku. Na jej powierzchni występują małe tarczki, które w okolicy nadwargowej są kontrastowo białe. Źrenica oka żmii w odróżnieniu od innych węży jest pionowa. Ubarwienie strony grzbietowej jest różnorodne: od barw miedziano-brązowych, ceglastych, czerwonawych, brązowo-czerwonych poprzez różne odcienie szarości i zieleni. Wzdłuż ciała, od karku do ogona biegnie charakterystyczny, zwykle ciemniejszy, wyraźny zygzak, zwany również „wstęgą kainową”. Na głowie często występuje X- lub Y-kształtna plama. Na powierzchni bocznej głowy, od końca oka ciągnie się ciemniejsza wstęga, która często w części tułowiowej przechodzi w regularną boczną plamistość. Najczęściej spotykane są 3 odmiany barwne żmii: szara z czarnym zygzakiem, miedziana lub brązowa również z kontrastowo czarną wstęgą kainową oraz osobniki melanistyczne – o jednolicie czarnej barwie. Powierzchnia brzuszna zwykle jest jednolicie ciemna, lub jasno plamista. Przed wylinką ubarwienie ciała węża jest płowe, szarawe, po wylince barwy stają się wyraźne i świeże. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony. Rozróżnienie płci jest trudne, samce zwykle są mniejsze, jaśniejsze i mniej masywne od samic, mają dłuższy ogon oraz bardziej kontrastowy zygzak.

Środowisko życia i zimowanie:
Żmija zygzakowata jest gadem o aktywności zmierzchowo-nocnej, za dnia wygrzewa się na słońcu. Jest gatunkiem ciepłolubnym, o szerokim zasięgu występowania, dlatego spotykana jest w różnych środowiskach np. na łąkach, śródleśnych polanach, w lasach i ich obrzeżach, na usypiskach kamieni i torfowiskach. Zasiedla tereny zarówno podmokłe jak i suche. Spotykana jest również w pobliżu zbiorników wodnych – do których wystraszona ucieka, oraz na terenach wykorzystywanych przez człowieka – np. na polach uprawnych. W sen zimowy zapada w październiku. Zimuje w kryjówkach na lądzie np. norach, rozpadlinach, zwykle gromadnie. Skład jadu nie jest jeszcze dokładnie poznany, jego działanie polega głównie na uszkodzeniu układu krwionośnego. Powoduje zaburzenia krzepnięcia krwi, rozpad erytrocytów, krwotoki, opuchliznę i silny ból, zaburzenia jelitowo-żołądkowe, zawroty głowy. Działa alergicznie, u osób uczulonych konieczne jest jak najszybsze udanie się do szpitala i podanie surowicy. Żmija ukąszając nie zawsze wprowadza jad do organizmu człowieka, są to tzw. suche ukąszenia. Trzeba pamiętać, że żmija nigdy nie zaatakuje pierwsza, robi to w sytuacjach silnego zagrożenia, lub kiedy jest drażniona. Bardzo często woli uciec niż się bronić.

Rozmnażanie:
Gody odbywają się wiosną, tuż po przebudzeniu się ze snu zimowego. Największa ich intensywność przypada na koniec kwietnia i maj, odbywają się w ciągu dnia, w miejscach spokojnych i zwykle nasłonecznionych. Samce toczą walki w obecności samicy, zwycięzca kopuluje z samicą. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Żmija zygzakowata jest gatunkiem jajożyworodnym (rozwój jaj odbywa się w organizmie samicy i trwa około 3-4miesięcy), rodzenie młodych (5-16 sztuk) trwa głównie od końca sierpnia do września. Młode mają od 12 do 18 cm, niekiedy do 20cm ciała. Młode są samodzielne i podobne do dorosłych osobników.

Zagrożenia:
Przede wszystkim naturalni drapieżnicy: ptaki drapieżne, ssaki (w tym jeże). Jest zacięcie tępiona przez ludzi. Zagrożeniem są również tereny zurbanizowane i wykorzystywane przez człowieka, przez co ginie np. pod kołami samochodów. Szkodliwe jest używanie w miejscach występowania węża środków ochrony roślin i herbicydów, zanieczyszczanie lasów, niszczenie naturalnych siedlisk żmii

Ochrona:
Zaleca się obejmowanie ochroną miejsc występowania żmii oraz miejsc, gdzie odbywa gody. Bardzo ważne jest podejmowanie akcji naukowo – informacyjnych oraz monitorowanie liczebności i zachowania lokalnych populacji . W Polsce żmija zygzakowata podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Inne informacje:

Porownanie z zaskrońcem zwyczajnym: