Salamandra plamista

łac: Salamandra salamandra (Ambystoma maculatum)
ang: Spotted (Fire) salamander

Występowanie:
Salamandra plamista jest gatunkiem górskim, nie przekraczającym 1300 m n.p.m. Zamieszkuje środkową, zachodnią i południową część Europy, a także Azję Mniejszą oraz północną część Afryki. Nie występuje na Półwyspie Skandynawskim, na Wyspach Brytyjskich, i większej części Europy Wschodniej. W Polsce występuje głównie w górach, w Karpatach i Sudetach, gdzie osiąga ok. 1100 m n.p.m.

Morfologia:
Jest najładniejszym i największym płazem ogoniastym występującym w Polsce. Jej wielkość waha się w granicach 20-23 cm. Ciało ma krępe, masywne i walcowate, o szerokiej i płaskiej głowie oraz zaokrąglonym pysku. Tułów spłaszczony, ogon gruby, bocznie spłaszczony, o zaokrąglonym końcu. Skóra gładka, błyszcząca, lepka i gruba, znajdują się w niej liczne gruczoły jadowe. Na głowie, za oczami znajdują się duże, żółte parotydy (wydzielają gęstą wydzielinę o charakterze drażniącym i gorzko-piekącym smaku). Wzdłuż środka grzbietu biegnie linia dobrze widocznych i wystających gruczołów jadowych. Nogi są krótkie i dobrze umięśnione, zakończone krótkimi palcami. Praktycznie całe ciało salamandry jest czarne, pokryte charakterystycznymi jaskrawożółtymi, różnej wielkości, nieregularnymi plamami. Nad wyłupiastymi oczami, występują tzw. plamy oczne, plamistością pokryte są także kończyny salamandry. Jedynie powierzchnia brzuszna jest jasna, szarawa. Bardzo rzadko występują formy o melanistycznym lub albinotycznym ubarwieniu ciała. Piękne kontrastowe ubarwienie ma charakter ostrzegawczy i odstraszający drapieżnika. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony. Samce są smuklejsze, mniej masywne oraz posiadają nieco dłuższe kończyny.

Środowisko życia i zimowanie:
Salamandra plamista jest gatunkiem lądowym, w wodzie przebywa tylko w okresie godowym. Na lądzie przejawia podobnie jak inne płazy aktywność nocną, w ciągu dnia ukrywa się w rozmaitych kryjówkach: w norach, pod kłodami drewna, w spróchniałych pniach, niekiedy w ściółce leśnej. Za dnia możemy ją spotkać podczas deszczu. Żyje w górskich, cienistych lasach liściastych lub mieszanych o wilgotnym podłożu w pobliżu czystych źródeł, potoków, tworzących płytkie kałuże i rozlewiska, w których samica rodzi młode. W sen zimowy zapada jesienią, na przełomie października i listopada. Zimuje na lądzie w kryjówkach, w których ukrywa się za dnia, często stadnie. Ze snu budzi się wiosną, zależnie od miejsca występowania od marca do maja.

Rozmnażanie:
Salamandra jest jajożyworodna (rozwój jaj odbywa się w organizmie samicy). Rozród charakteryzuje się występowaniem długiej przerwy między godami a rodzeniem młodych. Gody zaczynają się wiosną i trwają do jesieni. W tym okresie następuje zapłodnienie jaj, po czym rodzenie młodych odbywa się w następnym roku po wybudzeniu się ze snu zimowego. Samica rodzi młode w czystej i płytkiej przepływającej wodzie, zwykle nocą, zanurzając przy tym tylko tylną część ciała. W bardzo sprzyjających warunkach atmosferycznych, rodzenie młodych może nastąpić tego samego roku, jednak jest to rzadkie zjawisko. Młode larwy przypominają pokrojem osobniki dorosłe, posiadają skrzela a ich długość wynosi 2-3 cm ciala. Przeobrażenie odbywa się po 3-5 miesiącach, zależnie od warunków zbiornika w jakim przebywają. Zdarza się, że larwy przeobrażają się w kolejnym roku. Młode salamandry osiągają 5-7,5 cm ciała i żyją na lądzie.

Zagrożenia:
Głównym zagrożeniem jest zanikanie naturalnego środowiska życia i siedlisk do rozrodu - zbiorników wodnych. Innymi zagrożeniami są: nieprawidłowo prowadzone procesy melioracji terenu, regulacji potoków, pogarszanie się jakości wód, wylesianie, osuszanie terenów, rozwój turystyki górskiej, odławianie w celach handlowych. Salamandry giną także pod kołami samochodów, porywane przez wodę – nie umieją pływać, w skutek czego topią się- zagrożeniem są również naturalni drapieżnicy oraz pasożyty i grzyby.

Ochrona:
Dla tego gatunku zaleca się ochronę dotychczasowych siedlisk i stanowisk rozrodu. Poprawa gospodarki melioracyjnej, właściwa ochrona czystości lasów i środowiska naturalnego. Tworzenie korytarzy ekologicznych - pozwalających na bezpieczną migrację tych płazów oraz kontaktowanie się osobników różnych populacji. Wprowadzenie programu reintrodukcji, właściwa edukacja i prowadzenie akcji naukowo – informacyjnych. Monitorwanie dynamiki populacji. W Polsce salamandra plamista podlega ścisłej ochronie.